Aylardır Memleketler arası Uzay İstasyonu’nda (ISS) mahsur kalmış olan NASA astronotları Butch Wilmore ve Sunita Williams nihayet Dünya’ya döndü. 8 günlük bir misyon için ISS’e giden astronotlar fakat 288 gün sonra Dünya’ya dönebildi.
Uluslararası ajansların geçtiği imgelerde gülümseyen astronotların yerçekimsiz ortamda geçirdikleri 288 günün bedenlerinde yarattığı tesirler, çok net bir biçimde görülebiliyordu. Bilhassa 59 yaşındaki Williams’ın ISS’e gitmeden evvelki haliyle Dünya’ya dönüşteki hali ortasındaki farklar dikkat çekti.
Dünya basınında Williams’ın “10 yıl yaş almış gibi” göründüğü yorumları yapıldı.
Gerçekten de uzayda uzun müddet vakit geçirmek, kişinin biyolojisi üzerinde onlarca yılın yaptığı tesire benzeri bir tahribata sonuç olabiliyor. Bilim insanları uzay istasyonlarında uzun müddet vakit geçiren astronotlar üzerinde yaptıkları çalışmalarla, bu ortamın hem beden hem de beyin üzerindeki tesirlerini deşifre etmeye çalışıyor.
NASA Astronotu Frank Rubio, 371 gün yaşadığı Milletlerarası Uzay İstasyonu’dan (ISS) Eylül 2023’te geri dönmüş “tek seferde uzayda en uzun müddet vakit geçiren Amerikalı” unvanını da elde etti. Bu rekor daha evvel 355 gün uzayda kalan Mark Vande Hei’a aitti. Lakin tek seferde uzayda en uzun mühlet vakit geçiren kişi rekoru hala Rus kozmonot Valeri Polyakov’da. Polyakov, 1990’ların ortalarında Mir Uzay İstasyonu’nda 437 gün geçirmişti.
STRES TESİRİNİ SAÇLAR ÜZERİNDE GÖSTERİYOR
Williams geçtiğimiz yıl haziran ayında Dünya’dan ayrılırken, uzun dalgalı kestane rengi saçları vardı. Hatta ABD Başkanı Donald Trump onu ve Wilmore’u Dünya’ya geri getireceklerini duyurduğu açıklamasında Willliams’dan “çılgın saçlı kadın” diye bahsetmişti.
Ancak Williams, SpaceX’in Florida açıklarına inen Dragon kapsülünden indiğinde, kaskının kenarlarından görünen saçları büsbütün ağarmıştı.
Elbette Williams uzayda saçlarını boyayamadığından bu manzaranın oluşmuş olması doğal. Lakin uzayda bulunmanın yarattığı gerilim de Williams’ın saçlarının olağandan daha süratli beyazlamasına yol açmış olabilir. Gerçekten 2020 yılında yapılan bir araştırmada, gerilim hormonları olarak bilinen adrenalin ve kortizolün, saç foliküllerinde bulunan ve melanin üreten kök hücrelerin tüketimini hızlandırabileceği, bunun da saçları ağartabileceği bildirilmişti.
ISS’te kaldığı periyotta çekilen görüntü ve fotoğraflarda, Williams’ın saçlarını açık bıraktığı yahut çok gevşek topladığı görülüyordu. Bunun sebebi hudutlu yerçekiminin bedendeki sıvıların üst çekilmesine ve münasebetiyle baş derisi üzerindeki basıncı artırması.
Astronotların suya erişimi de epey sonlu. Bu nedenle saçlarını folyo ve naylondan yapılmış torbalarda durulanmayan şampuanlarla yıkamaları gerekiyor. Saçları hür bırakmak daha rahat havalanmalarını sağlayarak folikül tıkanması, kepek ya da bakteri oluşumu üzere problemleri önlemeye yardımcı oluyor.
GÜNEŞ GÖRMEMENİN VE YERÇEKİMSİZ ORTAMIN YARATTIĞI KIRILGANLIK
ISS’te geçirdiği 288 gün Williams için bir birinci değil aslında. 2007 yılında da bir misyonda vazife alan Williams, o günlerde koşu bandının üzerinden katıldığı Boston Maratonu’nu tamamlamayı başararak “uzayda maraton koşan birinci insan” olarak tarihe geçmişti.
Bu yalnızca Williams’a mahsus bir durum değil. Uzay istasyonunda vazife yapan astronot ve kozmonotlar günlerinin değerli bir kısmını antrenman yaparak geçiriyor. Bu yalnızca kendi istedikleri için yaptıkları bir şey değil, bir mecburilik.
Zira astronotlar, yerçekimsiz ortamda yere basmadıklarından, bacaklarını, kalçalarını ve omurgalarını Dünya’dakine kıyasla epeyce sonlu kullanıyor. Bu da kas kütlesinin süratle kaybına yol açıyor.
Özellikle uzun mühlet ISS’te kalan astronotların, mesailerinin ortasında her gün 2 saat idman yapması gerekiyor. Sıfır yer çekimi astronotların kemik yoğunluğunu azalttığından, spor salonunda bu etkiyi bilakis çevirecek üç farklı antrenman aleti bulunuyor.
BBC’ye konuşan astronot Nicole Stott, kısaca ARED olarak bilinen İleri Dirençli Antrenman Aygıtı’nın squat, yük kaldırma ve kürek idmanları için kullanıldığını belirtti. Mürettebat ayrıyeten kendilerini bağladıkları bantlarda yürüyüş antrenmanları yapıp dayanıklılık idmanı olarak dinamometreli bisiklette pedal çeviriyor. Stott, çok antrenmanın sonucunda terlediklerini ve çamaşır yıkama gereksinimi doğduğunu belirterek, “Bir çamaşırhanemiz yok. Yalnızca kütleler halinde suyumuz ve sabun üzere bir gerecimiz var” dedi. Yerçekimi olmadığı için terin bedenden aşağı akamadığını da kelamlarına ekleyen Stott, “Astronotların bedenleri Dünya’dakine kıyasla çok daha ağır bir ter katmanıyla kaplanıyor. Terin saç derimde toplandığını hissederdim. Elimle başımı sıyırmam gerekirdi. Fakat saçınızı sallamamanız gerekiyordu aksi takdirde ter her yere saçılıyordu” diye konuştu.
Bu süreçte kemikler de kırılganlaşıyor. Uzayda geçen her ay, kemik kütlesinin yüzde 1’i eksiliyor. Bu da Dünya’da geçen 1 yılın tesirine denk.
Kemiklerin bu kadar yıpranmasının bir öteki sebebi de astronotların güneş ışığı görmedikleri için gereğince D vitamini alamıyor olması. ISS Dünya’nın ozon katmanının üstünde uçtuğundan hiçbir cinste ultraviyole ışık almıyor.
Astronotlar D vitamini desteği alıyor elbette fakat yüksüz bedenlerinde kemikleri korunamıyor.
NASA, yatalak kalmanın sonuçlarına benzeyen kemik ve kas atrofisiyle başa çıkabilmek için astronotlara her gün 2,5 saat idman yapmalarını tavsiye ediyor. Tekrar de 30-50 yaş ortasındaki astronotlar üzerinde yapılan çalışmalar, uzayda 6 ay geçiren astronotların beden kuvvetlerinin yaklaşık yarısını yitirdiğini gösteriyor.
‘TAVUK BACAĞI’ OLGUSU
Uzayda olmak astronotların kalplerini de zayıflatıyor. Yerçekimsiz ortamda kan pompalayan kalp, Dünya’daki kadar güçlü çalışmıyor. Bu nedenle astronotlar ortasında kardiyak aritmi olayları epeyce yaygın. Uzayda kan hacmi azalıyor, kanın akış hali değişiyor. Kimi bölgelerde yavaşlayan kan akışı, pıhtı olumuna yol açıyor. Birtakım astronotlar Uzay Uçuşu Damar Trombozu ismi verilen bir durum yaşıyor.
Öte yandan sıvıların aşağı çekilmemesi ve böbrekler tarafından kolaylıkla süzülmemesi, yüzde şişkinliğe neden oluyor. Ayaklar ve bacaklar ise sıvı kaybı olduğundan daha ince ve zayıf görünüyor. Buna “tavuk bacağı” olgusu ismi veriliyor.
Williams ve Wilmore’un kapsüllerinden sedyeyle indirilmesinin sebebi de bu. Birçok astronot uzun mühletten sonra Dünya’ya indiklerinde yürümekte zahmet çekiyor. Astronotların iskeletleri ve kasları evvelkinden daha zayıf oluyor. Kan akışındaki değişimler de baş dönmesi ve istikrar kaybını beraberinde getirebiliyor.
UZAY DİYETİ DE ASTRONOTLARI ZAYIFLATIYOR
Williams, Dünya’da çekilen fotoğraflarında 288 gün öncesine kıyasla çok daha zayıf görünüyordu. Zira astronotlar uzayda mide bulantısı ve iştahsızlık üzere sebeplerle Dünya’daki kadar fazla yemek yiyemiyor.
Tabii bunda uzay yiyeceklerinin iştah açıcı olmayışı da bir etken. Tekrar sulandırılarak hazırlanan kurutulmuş çorbalar ve tencere yemekleri astronotların iştahını çok fazla açmıyor. Birçok astronot Dünya’ya döndüğünde bedenindeki yağın yüzde 5 kadarını kaybetmiş oluyor ki Williams ve Wilmore’un kalış mühletinin birçok misyondan çok daha uzun olduğunu da unutulmamalı.
Vücuttan yağ kaybetmek birçok kişinin gayesi lakin fazla kilosu olmayan astronotlar bağlamında bu kayıp çok da uygun bir haber değil hatta dert verici.
Nitekim Williams’ın yanaklarının çökmesi bundan birkaç ay evvel de gündem olmuştu. Kasım ayında bir doktor Williams’ın sağlıksız göründüğünü ve çok kilo verdiğini öne sürmüş Williams ise yaptığı açıklamada, “Buraya geldiğimle birebir kilodayım” demişti.
GÜNDE 16 SEFER GÜN DOĞUMU GÖRMENİN YARATTIĞI YORGUNLUK
ISS’te astronotlar telefon kulübesi büyüklüğünde kabinlerde, duvara bağlanmış uyku tulumlarının üzerinde yaşıyor. Ortamın nemini, sıcaklığını ve karbondioksit düzeylerini ayarlamak için daima çalışan pompa ve fanların yarattığı gürültüyü duymamak için kulak tıkacı takan astronotlar ayrıyeten günde 16 sefer yaşanan gün doğumunun parlak ışıklarını görmemek için de göz maskesiyle uyuyor.
ISS sakinleri genelde erken kalkıyor. Saat GMT 6.30 sularında (TSİ 9.30) astronotlar ISS’in Harmony isimli modülünde bulunan telefon kulübesi büyüklüğündeki uyku kabinlerinden çıkıyor. 2009 ve 2011’deki iki uzay misyonu kapsamında uzayda toplam 104 gün geçiren ABD’li astronot Nicole Stott’un deyişiyle kabinin içinde dünyanın en kaliteli uyku tulumu bulunuyor. Kabinlerin içinde ayrıyeten mürettebatın aile üyeleriyle temas kurabilmelerini sağlayan dizüstü bilgisayarlar ve fotoğraflar ya da kitaplar üzere şahsî eşyalar bulunuyor.
Bu şartlarda birçok astronotun uykusuzluk yaşıyor olması şaşırtan değil. Williams’ın 9 aylık kalışı boyunca yaşadığı uykusuzluk da bağışıklık düzeylerine, hafıza işlevine, tansiyonuna ve manzarasına tesir etmiş olabilir.
ÇOK FAZLA TÜTÜN ESERİ TÜKETİMİNE DENK DNA HASARI
Uzayda uzun müddet kalmanın tahminen de en tehlikeli tesirlerinden biri, radyasyona maruz kalmak. Bu da birçok kanserin ve Alzheimer üzere hastalıkların riskini artırıyor.
Dünya’nın atmosferi ve manyetik alanı bizi yüksek düzeyde radyasyondan koruyor lakin uzayda astronotlar bu kalkana sahip değiller. 6 ay yahut daha uzun müddet uzayda kalan bir astronot Dünya’daki doğal radyasyonun 10 katından fazlasına maruz kalıyor.
Astronotlar üzerinde yapılan çalışmalarda, DNA tamir sistemlerinin “fazla mesai” yaptığı ortaya çıktı.
Houston’da bulunan NASA Lyndon B. Johnson Uzay Merkezi’nde beslenme uzmanı olan Scott M. Smith, “Değişiklik düzeyi günde bir paket sigara içen birinde gördüğümüz düzeye denk” dedi.
Tek yumurta ikizi olan NASA astronotları Scott ve Mark Kelly’i bir vakitler ayırt etmek epey güçtü. Fakat Scott Kelly’nin Milletlerarası Uzay İstasyonu’nda geçirdiği 1 yıl, bu benzerliğin sonunu getirdi. Scott Kelly, Dünya’ya ikizine kıyasla 5 santimetre daha uzun ve beden kütlesi çok daha az olarak geri döndü. Scott Kelly’nin DNA’sının kimi kısımlarında da değişimler yaşanmıştı. Bir öbür deyişle Kelly kardeşler artık “tıpatıp” ikizler değildi. Kelly kardeşler temelde tıpkı genleri paylaştıkları için, bilim insanları Scott ve Mark’ın genlerini uzay seyahatinin öncesinde ve sonrasında kıyasladı. Araştırmacıların bilhassa odaklandıkları nokta, uzayda maruz kalınan radyasyonun, kromozomların uçlarında bulunan ve telomer ismi verilen kısımları değiştirip değiştirmediğiydi. Yapılan birinci testlerde, Scott Kelly’nin telomerlerinin ortalama uzunluğunun yörüngede geçen müddet boyunca kayda bedel seviyede arttığı lakin Dünya’ya ayak bastıktan sonraki 48 saat içinde yine azaldığı görüldü. Mark Kelly’nin telomerlerinin uzunlukları ise büyük oranda sabit kaldı. Scott Kelly’nin yörüngede geçirdiği 1 yıl; bağışıklık sistemi, kemik yapısı, görme duyusu üzere birçok biyolojik işlevini da etkiledi. Bu genetik değişimlerin birçok, Dünya’ya ayak bastıktan sonraki süreçte olağana döndü. Lakin araştırmacılar, Scott Kelly’nin gen sözlerinin yüzde 7’sinin de değiştiğini ortaya koydu.
YÖRÜNGEDE OLMAK CİLDİ NASIL ETKİLİYOR?
Yörüngede uzun müddet vakit geçirmek insanın cildini de etkiliyor. Yapılan bir araştırmada, astronotların derisindeki epidermis katmanının uzaydayken neredeyse yüzde 20 daha ince olduğu görüldü. Bu incelme muhtemelen düşük yerçekimi nedeniyle derinin kendini tamir edememesinden kaynaklanıyor. Deri çok ince olduğundan kesiklere daha açık oluyor ve daha sıkıntı düzgünleşiyor.
Dahası astronotlar, 6 aylık ISS misyonlarında derilerinde kaşıntı ve döküntüler yaşıyor. Bunun sebebinin de uzay istasyonundaki tahriş ediciler yahut alerjenler ya da düşük yerçekiminin bağışıklık sistemi üzerindeki zayıflatıcı tesiri olduğu düşünülüyor.
Sözün kısası Williams’ın cildi şu an daha ince ve hasara daha açık olmakla birlikte ziyadesiyle da yumuşak halde. Astronotlar giysilerinin içinde süzüldüklerinden, ciltleri bir bebeğinki üzere yumuşak ve pürüzsüz oluyor.
UZAYDA VAKİT GEÇİRMEK GÖZLERE DE ZARAR
Uzay seyahati gözlerin de bozulmasına neden oluyor. Bedende toplanan sıvılar, astronotların göz kürelerinin biçimini değiştirerek, görme yetilerini zayıflatıyor. Bu zayıflama birden fazla vakit geri döndürülemiyor.
Başın içinde ve optik sonların üzerinde basınç arttıkça Uzay Uçuşuyla Alakalı Nörooküler Sendrom ismi verilen durum ortaya çıkıyor. Astronotların uzayda geçirdikleri müddet arttıkça, göz bozulması riski de büyüyor.
patronlardunyasi.com
